VAN YÖRESİNE AİT GELENEKSEL GİYSİM KUŞAM
Kürt kadınlarının giyim kuşamı yöreden yöreye farklılıklar gösterir. Sehad bölgesinde kadınlar başlarını "laçik" adı verilen beyaz renkli ince müslin bir örtüyle bağlar. Alınlarına ise "laçik"ten daha küçük boyutta, ipekten dokunmuş siyah-kırmızı renklerde "cune", "pêş enik" ya da "şimaq" adı verilen örtüyü bir kaç katlayarak uzunca hale getirerek bağlarlar.
Bir başka baş bağlama şekli ise; keçeden yapılmış fes benzeri silindir şeklinde üst tarafı kapalı "kofi" ya da "kodik" adı verilen başlıktır. Bu başlığın her iki tarafına ince lastik ya da örme ip dikilidir. "Kofi"nin üstüne genellikle kırmızı renkte ipek ya da şifon saten ince bir parçayı dolar ve ön kısmına ise ailenin mali olanaklara göre altın ya da gümüş para dikerek süslerler. "Kofi"yi başlarına taktıktan sonra lastiği çene altına getirerek başlarında sabit bir şekilde durmasını sağlamış olurlar. Üstüne farklı renklerdeki bir örtüyü boyuna dolayarak bağlarlar.
Seyran Xanım– Van /Brukî Aşireti - 1970 (Teknoloji yardımıyla renklendirilmiştir)
Kaynak: A. Benek
Van ve çevresinde Kürt kadınları iç kısma “kiras” adı verilen patiska, ipek ya da saten kumaştan dikilen, yakası işlemeli, uzun kollu, kolların ucu “zendik” adı verilen en az 1,5 mt uzunluğunda elbiseler giyerler. Kollardan aşağıya doğru sarkan “zendik” ya kollara dolanır ya da arkadan bağlanır; asla kendi halinde açık bırakılmaz. “Kiras”ın üstüne “fistan-dêre” adı verilen kadife, gulavdun, pazen, basma, ipek kumaşlarla dikilen, ayak bileğinin biraz üstüne gelecek uzunlukta elbise giyilir. Alt eteğe “tuman” adı verilir. “Kurtîk” adı verilen kollu ya da kolsuz, kenar kısımları biyeli, V yaka kesimi ile ayak bileklerine kadar uzanan, yelekler giyerler. “Kurtîk”, ailenin statüsüne göre ipek ya da sırma ile işlenmiş simli şekillerde de olabiliyor. Kış aylarında birkaç elbise üst üste giyilerek soğuktan korunulur. Benzer şekilde ailenin statüsüne göre de birkaç kat “fistan” üst üste giyilir. Elbisenin üstüne “mêzer” adı verilen kadınların eteğin üstüne yalnızca ön tarafı kapatacak şekilde tek parçalı, uzunca bir kumaş parçası ile bellerine bağlayarak giydikleri yarım etektir. Bu sayede evde ve dışarıda işlerini gördüklerinde elbiseleri kirlenmemiş olur.
Başlarına (erkeklerin taktığı fes benzeri) “kofî” takarlar. Kofiyi siyah-kırmızı- siyah yeşil renklere hakim ipek ya da saten “dezmal” adı verilen örtü ile bağlar ve “şimaqî ya da peş enî” adı verilen görece daha küçük kırmızı renkte ipek ya da saten örtüyü katlayarak alınlarına bağlarlar (kimi zaman “kofi”nin ön tarafından sarkacak biçimde altın ya da gümüş paralar dikilerek takılır). Başa bağlanan “dezmal”ın her iki tarafından dışarıya sarkıttıkları zülüfe “bisk” adı verilir.
Bekar kızların “bisk” bırakması toplum tarafından hoş karşılanmazken, evli kadınların yaşı ne olursa olsun “bisk” bırakır. “Bisk”lar ıslatılarak lüle haline getirilir ya da renkli tokalar yakılır. Genç kızlar ise “pumpuş” adı verilen kahkül keserek “dezmal”ın önünden sarkıtır.
KARS YÖRESİNE AİT GELENEKSEL GİYİM KUŞAM
Kars- Gözlüce - 1912 (Teknoloji yardımıyla renklendirilmiştir)
Serhat bölgesinde yaşayan Kürt kadınlarının giyim kuşamı ve isimleri ile Botan bölgesindeki Kürt kadınlarının giyim kuşam biçimi ve isimleri birbirinden farklıdır.
Serhat bölgesinde yer alan Kars’ta Kürt kadın giyim kuşamı şu şekildedir:
İçe giyilen “kiras” beyaz renkte olup (erkeklerin giydiği içliğe “îşlîk” denir), uzunluğu ayak bileğinin 4 parmak üstündedir. “Kiras” uzun ya da yarım kolludur; geniş kesim olduğu için rahatlıkla giyilir; biçimi, yaşa ve medeni hale göre farklılıklar gösterir; bekâr kızlar ve yaşlı kadınlar yuvarlak kesim yaka şeklinde dikilen “kiras” giyerken, genç kadınlar ise göğsün altına kadar düğmeli ya da açık tarzda giyerler. Düğmeli ya da açık olmasındaki amaç, bebeği emzirmek için göğsü dışarı çıkarmanın kolay olmasından dolayıdır. “Kiras”ın üstüne “dêre” adı verilen renkli ve desenli elbise giyilir. “Dêre” ayak bileğine kadar uzanır. Üstüne “kurtik” adı verilen üç etek benzeri, önü açık, uzun kollu yelek giyilir. “Mêzer” adı verilen tek parçalı, uzunca ince bir kumaş ile dikili, bele bağlanarak ön kısmı kapatarak elbisenin kirlenmesini önleyen parça giyilerek bele bağlanır ve sabitlenir.
Kollara “qolçax” adı verilen bilekten dirseğe kadar çıkan kolluk giyilir. “Qolçax” genellikle siyah renkte olup elbise kolunun kirlenmesini önlemek amacıyla takılır. Kalınca kumaştan “pişt” katlanarak bele bağlanır.
Başa “kofî” adı verilen (erkeklerin taktığı fes benzeri) kırmızı keçe benzeri yünden yapılma bir bir silindirin üstünde “laçik” adı verilen, yeşil, kırmızı, mavi, ve sarı renkte örtü takılır ve ön kısmı altın ya da gümüş paralar dikilerek süslenir. “Laçik”, “kofî”nin üstünden gerilerek boyuna dolanır ve arkadan iki uç birbirine bağlanır.