MARDİN YÖRESİNE AİT GELENEKSEL GİYİM KUŞAM
(Görsel: Seval Begdaş)
Mardin’de Kürt kadını giyim kuşamı merkez ve ilçelere göre, yaş ve medeni duruma göre farklılıklar göstermektedir.
İpekyolu’nun Mezopotamya’da bağlayıcı önemli bir kuşak-yol olduğu dikkate alındığında özellikle Çin’den gelen ipek kumaşların Mardin’de rağbet gördüğünü tarihi kaynaklardan görebiliriz. Böylece Mardin’de yaşayan Kürt kadınlar, rengarenk kumaşlardan farklı biçimlerde elbiseler dikerek giymiş, önemli bir kültürel mirasın kaynağı niteliğindedir. İçe "binkiras" adı verilen, uzunluğu kalçaya kadar olan, uzun kollu, geniş kesim, beyaz renkte "binkiras" adı verilen atlet giyerler. "Binkiras"ın üstüne ise “kiras” adı verilen, yine beyaz renkte, ince pamuklu kumaştan dikilmiş, ayak bileklerini geçmeyecek uzunlukta içlik giyerler. “Kiras”ın üstüne rengarenk “huçik” adı verilen (tıpkı Hakkarili kadınların giydiği “levendi” gibi kolların ucu uzun parçalı) uç kısmı uzun kumaştan oluşan bağlanarak omuzdan arkaya atılan bir giysi giyerler. “Huçik’in üsütüne ise renkli ve desenli “Fistan” adı verilen yine ayak bileklerine kadar uzanan elbise giyerler ve bellerine telkâri gümüş kemer takarlar. “Fistan”ın üstüne ise “misrî” adı verilen uzun kollu, parlak, pullu dantel tarzında, bileklere kadar uzanan üst giysi giyilir. "Fistan"ın üstüne belden bileklere kadar olan, sadece ön tarafı kapatan, tek parça "peşmal" adı verilen, geniş kesim olan ve büzgü verilerek dikilen, aşağı kısmı yine aynı kumaşyan büzülerek dikilmiş fırfırlı, kumaş ince dikilerek üst kısmına kuşak olarak dikili, bele iki tur sarılarak bağlanan ön etek giyerler.
Başa ve alına takılan uzun örtülere ise “hibrî” adı verilir. “Hibri”nin üstüne tavuskuşu telkâri işlemeli iğne takılır. Altlarına ise "devdeling" adında, ayak bileklerine kadar gelecek uzunlukta içlik don giyerler. Bu donun beli lastikli olup geniş kesim ve ara ağına ise ekstra parça dikilerek bacakların çalışma ya da yürüme sırasında rahat hareket edilebilmesi sağlanır.
Gelinlerin düğün giysileri ise her biri farklı renkte çizgili tül parçaların bir araya getirilerek dikilmesinden oluşmaktadır. Bu gelinliğe "heftreng" adı verilir. Gelinler başlarına "kofî" adı verdikleri kırmızı renkte süslü başlık takarlar. "Kofî"nin ön kısmında ise ailenin mali durumuna göre altın ya da gümüş paralar dikilidir.
Mardin merkezde giysi; renkli ve pullu “fistan”adlı giysi ayak bileğinden iki parmak yukarıda ve kısadır. “Fistan”ın üstüne “mitan” adı verilen bileklere kadar uzanan, siyah kadife kumaş üzerine tamamı sırım işlemeli kaftan giyilir. Kulaklara telkâri küpe, bele ise evli kadınlar altın, bekar olanlar ise gümüş telkâri işlemeli kemer takılır. Matem ve yas tuttuklarında ise siyah renkte "gulavdun" adını verdikleri örtüyü takıyorlar.
Derik ilçesinde yaşayan Kürt kadınlar; başlarına bağladıkları “kitan” ya da "merkeret" adında pamuklu ince bir örtü vardır. "Kitan" beyaz renkte olup 5 metre uzunluğundadır. Başa dolanarak bağlanan "kitan" ön tarafta bele kadar gelirken arka tarafta ise dizin altına kadar uzanmaktadır. “Kitan”ı bağladıktan sonra alın kısmına ise “hirbî” adında mor, yeşil, pembe, siyah-kırmızı renklerde küçük bir örtüyü katlayarak bağlarlar. “Derîkanî” adında bileklere kadar uzanan kadife “gulavdun” elbise giyerler. Bellerine ise telkâri işlemeli altın ya da gümüş kemer takarlar.
Derik yöresinde günlük hayatta genellikle sade veya daha koyu renkler seçilirken, düğünlerde ise daha açık renkte ve desenli elbiseler tercih edilmektedir. Bu giyim genellikle iki ayrı kıyafetten oluşmakta. Altlık ( kirasé binî ) denilen elbise genelde penye ve hafif pamuklu kumaştan yapılmakta ve genelde üst elbiseden bir kaç santim kısa dikilmekte. Ikinci ve üstteki elbise (kiras) ise genelde ipek, şifon ve daha hafif kumaşlardan seçilir.
Mardinli Kürt kadınları yas ve taziye dönemlerinde koyu renkler giyerler. Ayaklarına siyah renkte çorap giyerek yasta olduğunu çevresine bu metaforla duyururlar.
Kızıltepe’ye ait “servani” adı verilen giysi ise iki parçadan meydana gelir. İçe giyilen “fistan” üst kısmı sade olup aşağıya doğru işlemeler ve taşlarla devam eder. Üst kısımda ise kaftana benzer üç parçalı ve uzun kollu olup ayak bileklerine kadar uzanmaktadır. Bele kadar düğmeli üst parça tamamen işlemeli ve taşlıdır.